Ortoreksja – kiedy zdrowe odżywianie staje się obsesją

Co oczywiste, stosowanie zasad prawidłowego odżywiania bardzo korzystnie wpływa na nasze zdrowie. Powinniśmy je znać i przestrzegać – pomoże nam to w uniknięciu wielu chorób. Niestety, granica między zdrowym odżywaniem a obsesją na jego puncie bywa bardzo cienka. W dzisiejszych czasach, kiedy panuje kult szczupłej sylwetki, coraz więcej osób przesadnie zaczyna dbać o to, co je. Efektem tego na listę żywieniowych zaburzeń psychicznych trafiła ortoreksja. Dowiedz się więcej na temat tej choroby dzięki poniższemu artykułowi! 

• Historia ortoreksji
• Czym jest ortoreksja?
• Jakie są objawy ortoreksji?
• Jak rozpoznać ortoreksję?
• Test na ortoreksję
• Ortoreksja a anoreksja
• Jakie są skutki ortoreksji?
• Jak zwalczyć ortoreksję?

Krótka historia ortoreksji

Ortoreksję po raz pierwszy opisał Steven Bratman. Był on lekarzem, który sam cierpiał na to żywieniowe zaburzenie psychiczne. Jako dziecko chorował na alergię, przez co musiał wykluczać ze swojej diety niektóre produkty. Żył w przekonaniu, że jedzenie może szkodzić.

Kiedy dorósł, zaczął samodzielnie komponować swój codzienny jadłospis, na co poświęcał bardzo wiele czasu. Nie mógł się skupić na niczym innym, przez co jego życie zawodowe, rodzinne oraz towarzyskie zeszło na drugi plan. Zajmował się tylko przygotowywaniem posiłków, ich spożywaniem oraz opracowywaniem diety cud, która miałaby uchronić człowieka od chorób i umożliwić zachowanie młodości przez długi czas.

Z czasem prawidłowe żywienie stało się obsesją Bartmana. Jednak w momencie, gdy schudł, osłabł i zaczął chorować, uświadomił sobie, że z pozoru zdrowa dieta tak naprawdę mu szkodzi. Po ukończeniu medycyny i rozpoczęciu praktyki prywatnej zaczął spotykać osoby, które zachowywały się w podobny sposób. W ten sposób odkrył nową jednostkę chorobową, którą określił mianem orthorexia nervosa. Bartman jest autorem książki „W szponach zdrowej żywności”, która opowiada o ortoreksji.

Czym jest ortoreksja?

Ortoreksja jest zaburzeniem odżywiania, chorobą o podłożu psychicznym. Pojęcie to wywodzi się z greckiego „orthos” – prawidłowy i „orexia” – apetyt. Charakteryzuje się ono obsesją spożywania tylko zdrowej żywności. Zaburzenie to prowadzi do znacznych ograniczeń żywieniowych, a w najbardziej zaawansowanych przypadkach chorzy mogą zrezygnować ze spożywania jakiegokolwiek jedzenia. Ortorektycy chcą mieć kontrolę nad swoim zdrowiem, dlatego zwracają ogromną uwagę na jakość spożywanych pokarmów.

Jakie są objawy ortoreksji?

Ortoreksja zazwyczaj rozpoczyna się od poprawiania przez daną osobę jakości spożywanych przez siebie posiłków. Z diety zostaje wyeliminowana żywność, która powszechnie jest uznawana za niezdrową, czyli między innymi smażone mięso, fast foody czy słodycze. Z kolei do jadłospisów włączane są produkty pełnowartościowe, jak warzywa, owoce czy gotowany drób oraz ryby.

Kolejnym krokiem jest kupowanie naturalnej żywności oraz czytanie etykiet wielu produktów. Te zachowania są jak najbardziej normalne dla ludzi, którzy dbają o to, co jedzą. Jednak problem oraz rozwój ortoreksji zaczynają się wtedy, gdy ze swojego codziennego jadłospisu dana osoba zaczyna nadmiernie eliminować niektóre produkty lub całe ich grupy, co prowadzi do powstania u niej znacznych niedoborów składników mineralnych oraz witamin.

Ortorektycy potrafią spędzać w ciągu dnia wiele godzin na planowaniu jadłospisów, przygotowywaniu posiłków czy ich spożywaniu. Każde odstępstwo od diety powoduje u nich lęk oraz ogromne poczucie winy, co zwykle powoduje wdrożenie jeszcze bardziej restrykcyjnej diety.

Ponadto chorzy unikają wyjść ze znajomymi do baru czy restauracji. Jeżeli jednak są do tego zmuszeni, to idą wyłącznie ze swoim, wcześniej przygotowanym posiłkiem. Prowadzi to do izolacji społecznej lub kontaktu tylko z takimi osobami, które postępują w podobny sposób. Z czasem dla osoby, która cierpi na ortoreksję bezpieczna oraz zdrowa jest tylko... woda i to jedynie wyselekcjonowana w odpowiedni sposób.

Jak rozpoznać ortoreksję?

Rozpoznania zaburzenia, jakim jest ortoreksja, może dokonać lekarz internista, lekarz psychiatra lub psycholog. Aby to zrobić, muszą oni w odpowiedni sposób przeprowadzić wywiad oraz wykonać konkretne badania. Jeżeli jednak masz objawy, które zostały opisane powyżej, możesz samodzielnie wykonać test na ortoreksję. Trzeba jednak pamiętać, że służy on do samooceny obecnego stanu i nie może zastąpić badania lekarskiego oraz nie stanowi ostatecznej diagnozy.

Test na ortoreksję

Na pytania ujęte w teście na ortoreksję – teście Bratmana można odpowiadać TAK lub NIE. Za każdą twierdzącą odpowiedź przyznawany jest 1 punkt. Badany, który uzyska mniej niż 5 punktów, uznawany jest za osobę z prawidłowym stosunkiem do jedzenia. Natomiast 5–9 punktów klasyfikuje respondenta jako „fanatyka zdrowego jedzenia”, jednak 10 punktów jest równoznaczne z obsesyjnym stosunkiem do jedzenia, czyli z ortoreksją. 

1. Czy spędzasz więcej niż 3 godziny dziennie na rozmyślaniu o swojej diecie?
2. Czy planujesz swoje posiłki kilka dni wcześniej?
3. Czy wartość odżywcza Twoich posiłków jest dla Ciebie ważniejsza niż sama przyjemność wynikająca z jedzenia?
4. Czy jakość Twojego życia obniżyła się, gdy wzrosła jakość Twojej diety?
5. Czy stałeś się dla siebie bardziej surowy niż dotychczas?
6. Czy poczucie Twojej własnej godności wzrosło na skutek przekonania, że zdrowo się odżywiasz?
7. Czy zrezygnowałeś z jedzenia dla przyjemności, po to, żeby zjeść „właściwą” żywność?
8. Czy Twoje zasady dietetyczne nie pozwalają Ci na zjedzenie czegoś poza domem, dystansując Cię w ten sposób od rodziny i przyjaciół?
9. Czy czujesz się winny, gdy nie stosujesz się do swojej diety?
10. Czy czujesz się spokojny wiedząc, że masz całkowitą kontrolę nad tym, że potrafisz zdrowo się odżywiać, zgodnie z narzuconymi sobie zasadami?

Ortoreksja a anoreksja – na czym polega różnica?

Ortoreksja ma niektóre wspólne cechy z innymi zaburzeniami odżywiania, w tym z anoreksją. Należą do nich: sztywne nawyki żywieniowe, celebracja posiłków, ograniczenia w spożywaniu danych produktów, które dają poczucie władzy nad zdrowiem i ciałem, unikanie restauracji oraz wyjść ze znajomymi.

Obie choroby mogą powodować zaburzenia poszczególnych układów, na przykład: spadek koncentracji, anemię, upośledzenie pamięci, osteoporozę, zaburzenia pracy jelit czy zatrzymanie cykli menstruacyjnych u kobiet. Zarówno ortoreksja, jak i anoreksja dotykają ludzi skupionych na swoim wyglądzie i zdrowiu, którzy są perfekcjonistami. 

Jeśli chodzi o różnice między ortoreksją a anoreksją, to pierwszą z nich jest to, że dla ortorektyka nie jest najważniejsze, aby jego masa ciała była jak najniższa, natomiast u anorektyka jest ona w centrum zainteresowania. Ponadto osoba cierpiąca na ortoreksję stara się, aby spożywane przez nią posiłki miały doskonałą jakość i skład, zaś dla anorektyka znaczenie ma ilość oraz kaloryczność tego, co je.

Jakie są skutki ortoreksji? 

Niestety osoby, które przez jakiś czas zmagają się z ortoreksją, mogą spotkać się z licznymi chorobami, których przyczyną jest niewłaściwy, często niedoborowy sposób odżywiania się. Zbyt mała podaż głównych i potrzebnych organizmowi składników odżywczych przyczynia się do powstania zmian w obrębie niektórych narządów. Może to doprowadzić do uszkodzenia pracy konkretnego narządu lub nawet całego układu.

Na początku stosowania zbyt restrykcyjnej diety ortorektycy najczęściej mają bóle czy zawroty głowy, a także kłopoty z pamięcią i koncentracją. Następnie mogą zacząć cierpieć na nudności, bóle brzucha, a u kobiet może zatrzymać się miesiączka. Z pewnością dojdzie do dużego osłabienia organizmu. W zależności od produktów, jakich unika dana osoba, może pojawić się: niedokrwistość, osteoporoza, zaburzenia osobowości, depresja, hiponatremia czy rozedma płuc.

Jak zwalczyć ortoreksję? 

W przypadku rozpoznania ortoreksji przez specjalistę najczęściej stosowana jest psychoterapia indywidualna, jak i grupowa. Mają one na celu akceptację siebie, rozwiązanie problemów pacjenta oraz zmianę jego nastawienia do jedzenia. Leczone są także choroby, które zdążyły się rozwinąć poprzez stosowanie nieprawidłowej diety, potrzebna może być na przykład wizyta u psychiatry w celu zastosowania farmakoterapii z powodu depresji.

W walce z ortoreksją niezbędna jest także pomoc dietetyka, który ułoży dietę dopasowaną do danej osoby. Na początku jej celem powinno być przede wszystkim wyrównanie niedoborów składników odżywczych, witamin i mikroelementów. Po jakimś czasie, gdy stan pacjenta poprawi się, należy go zdyscyplinować i nauczyć prawidłowych nawyków żywieniowych, które powinny mu towarzyszyć przy wyborze codziennych posiłków. Dla leczącego się ortorektyka bardzo ważne jest wsparcie bliskich osób, dlatego powinny być one wyedukowane w zakresie tego zaburzenia.

Czasem wydaje nam się, że nie można czegoś zrobić „za dobrze”. Tak samo myśli ortorektyk obsesyjnie unikający żywności, która wydaje mu się niezdrowa. Sądzi on, że służy to jego zdrowiu, jednak tak naprawdę jest zupełnie inaczej. Kult szczupłej sylwetki i zdrowej diety opanował już media, jednak warto zachować zdrowy rozsądek.

Bibliografia:

1. Anna Dittfeld, Aneta Koszowska, Katarzyna Fizia, Katarzyna Ziora; „Ortoreksja – nowe zaburzenie odżywiania”, Ann. Acad. Med. Siles. 2013, 67, 6, 393–399 Copyright © Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach
2. Izabela Łucka, Dorota Janikowska-Hołoweńko, Patryk Domarecki, Teresa Plenikowska-Ślusarz, Małgorzata Domarecka; „Ortoreksja – oddzielna jednostka chorobowa, spektrum zaburzeń odżywiania czy wariant zaburzeń obsesyjno-kompulsywnych?”; Psychiatr. Pol. 2019; 53(2): 371–382 PL ISSN 0033-2674 (PRINT), ISSN 2391-5854 (ONLINE)
3. Emilia Kałędkiewicz, Anna Doboszyńska; „Ortoreksja na tle innych zaburzeń odżywiania”; Warszawski Uniwersytet Medyczy Wydział Nauki o Zdrowiu Zakład Pielęgniarstwa Klinicznego; Copyright © 2013 Via Medica ISSN 1897–3590