Jakie znaczenie dla zdrowia ma flora bakteryjna jelit?
Wieloletnie, trwające po dziś dzień badania naukowe dostarczają licznych dowodów na to, że mikrobiom jelitowy ma dużo większe znaczenie niż wspieranie procesów trawienia i wchłaniania związków odżywczych. Flora bakteryjna jelit może oddziaływać na całościowe funkcjonowanie organizmu i odpowiadać zarówno za utrzymanie dobrego zdrowia, jak i przyczynianie się do rozwoju chorób. Wszystko zależy od tego, jak będziemy „traktować” bakterie jelitowe, a przez to, jaki będzie ich skład ilościowy i jakościowy.
- Czym jest flora bakteryjna jelit?
- Jakie jest znaczenie flory bakteryjnej dla zdrowia człowieka?
- Wpływ maślanu na florę bakteryjną jelit
- Flora bakteryjna jelit a odporność
- Co niszczy florę bakteryjną jelit?
- Odbudowa flory bakteryjnej jelit
Flora bakteryjna jelit – czym jest?
Mikrobiota jelitowa to ogół mikroorganizmów (głównie bakterii, ale także grzybów i wirusów) zasiedlających ludzki układ pokarmowy, zwłaszcza jego końcowy odcinek – jelito grube.
Jeśli chodzi o bakterie, to najliczniejsze są tu gatunki:
- Streptococcus,
- Peptococcus,
- Bifidobacterium,
- Staphylococcus,
- Lactobacillus,
- Fusobacterium.
W zdrowym organizmie współistnieją ze sobą na zasadzie licznych powiązań i współzależności.
Flora jelitowa to średnio 10 000 000 000 0000 komórek! Dotychczas wykazano, że mikrobiom jelitowy ma przede wszystkim takie zadania, jak:
- Synteza niektórych witamin, w tym witaminy K, B12, B6 i B1, a także kwasu foliowego,
- Wytwarzanie różnego rodzaju związków wskutek metabolizowania cząsteczek błonnika, w tym wytwarzanie krótkołańcuchowych kwasów tłuszczowych stanowiących pożywkę dla samych bakterii jelitowych, ale też dla komórek nabłonka jelit,
- Rozkładanie innych związków niż błonnik, w tym lipidów, związków azotowych, mucyn,
- Udział w usuwaniu/rozkładaniu złuszczonych komórek nabłonkowych jelit, składników żółci i ksenobiotyków (związków toksycznych, np. pochodnych pestycydów, metali ciężkich, leków),
- Poprawianie wchłaniania niektórych związków odżywczych i mineralnych, w tym sodu, potasu, wapnia oraz magnezu.
Znaczenie flory bakteryjnej jelit dla zdrowia człowieka
Warto podkreślić, że to, jakim zdrowiem będziemy się cieszyć na przestrzeni naszego całego życia może zależeć już od tego, jak kształtuje się nasza mikrobiota jelit w okresie niemowlęcym i dziecięcym. Wykazano na przykład, że poród przez cięcie cesarskie oraz karmienie mlekiem modyfikowanym (zamiast naturalnego mleka matki) to czynniki znacznie zwiększające ryzyko rozwoju wielu chorób w dalszym rozwoju dziecka. Może to skutkować między innymi rozwojem chorób autoimmunologicznych, ale też rozwojem chorób cywilizacyjnych (jak cukrzyca czy depresja).
Flora bakteryjna jelit kształtuje się już od najmłodszych lat
Czym żywią się bakterie jelitowe?
Bakterie jelitowe żywią się przede wszystkim kwasem masłowym (maślanem), który powstaje wskutek metabolizowania przez nie cząsteczek błonnika. Ten krótkołańcuchowy kwas tłuszczowy charakteryzuje się działaniem ochronnym na komórki i błonę śluzową jelit, ma też rolę przeciwzapalną. Jego obecność w jelicie skutkuje tym, że zmniejsza się ryzyko rozwoju chorób zapalnych jelit, a także raka jelita grubego.
Wykazano, że pozytywny wpływ maślanu może mieć miejsce już przy spożyciu 15 gramów błonnika dziennie. U niektórych pacjentów zaleca się nawet suplementację maślanu w celu polepszenia stanu jelit, co w konsekwencji może zmniejszać objawowość chorób. Dotyczy to zwłaszcza celiakii, chorób ze spektrum autyzmu czy też cukrzycy. Obniżoną ilość maślanu w układzie pokarmowym stwierdzono też u pacjentów z chorobami zapalnymi jelit, w tym z chorobą Leśniowskiego-Crohna oraz wrzodziejącym zapaleniu jelita grubego. Takie wyniki badań i zależności wskazują na fakt, jak istotne jest utrzymanie prawidłowego składu flory jelit.
Jak flora bakteryjna jelit wpływa na odporność?
Flora bakteryjna jelit ma też ogromny wpływ na ogólne procesy odpornościowe w ludzkim organizmie. To przecież ona, jako element błony śluzowej jelit, ma bezpośrednio do czynienia ze spożywanymi przez nas wirusami, bakteriami, chorobotwórczymi drobnoustrojami czy ksenobiotykami. Niektóre gatunki składające się na florę jelit są bezpośrednio odpowiedzialne za utrzymywanie komórek odpornościowych w gotowości oraz aktywowanie ich w razie dostania się patogenów do organizmu (przez układ pokarmowy).
Mając to na uwadze wydaje się oczywiste, że aby zachować zdrowie trzeba w pierwszej kolejności zadbać o bakterie jelitowe, zawiadujące komórkami odpornościowymi. Nieprawidłowy skład mikrobioty jelit, a więc nadmiar patogennych szczepów, może prowadzić do rozwoju wielu chorób. Mogą to być chociażby: kandydoza, stłuszczenie wątroby, nowotwory, stany zapalne czy niedobory składników pokarmowych.
Co niszczy florę bakteryjną jelit?
Wśród czynników najbardziej wpływowych na skład ilościowy i jakościowy flory bakteryjnej jelit można wymienić:
- Spożycie zbyt małej ilości błonnika (powinniśmy przyjmować minimum 15 gramów dziennie),
- Stosowanie leków (zwłaszcza antybiotyki działają niekorzystnie na florę jelit),
- Stosowanie pre- i probiotyków (związków wspomagających wzrost i rozwój dobroczynnych bakterii jelitowych),
- Kwestie demograficzne, środowiskowe, genetyczne (w tym nawet rodzaj naszego porodu – czy to drogą naturalną, czy poprzez mniej korzystne dla mikrobiomu cięcie cesarskie),
- Stosowana dieta (np. dieta niskowęglowodanowa oraz wysokotłuszczowa mogą zaburzać pożądany skład flory jelit),
- Picie alkoholu, korzystanie z używek (to zdecydowanie negatywne czynniki, niezależnie od częstotliwości i ilości ich stosowania),
- Ogólny styl życia – rodzaj i ilość wysiłku fizycznego, snu, stresu, itp.
Nasza dieta ma duży wpływ na florę bakteryjną jelit
Jak odbudować florę bakteryjną jelit i ile trwa jej odbudowa?
Niestety, jednoznaczna i krótka odpowiedź na powyższe pytanie nie jest możliwa. Wszystko zależy bowiem od wielu czynników, w tym od ogólnego stanu zdrowia oraz składu jakościowego i ilościowego flory jelit. Naturalna odbudowa flory bakteryjnej jelit ma miejsce nieprzerwanie, cały czas.
Nawet, gdybyśmy nie stosowali żadnych „wspomagaczy” tego procesu, to organizm naturalnie dążyłby do równowagi, także w jelicie. Jednak są pewne drogi pomocy naszym jelitom, by w konsekwencji wspomóc, przyspieszyć i polepszyć te naturalne procesy odbudowy. Pierwszą z nich jest stosowanie probiotyków, czyli wprowadzanie do układu pokarmowego żywych bakterii, które zasiedlą jelito.
Kolejna droga to zioła na odbudowę flory bakteryjnej jelit, które będą działały jak prebiotyki. Bakterie w jelicie będą się nimi żywić, a przez to będą się rozwijać i namnażać. Do takich ziół można zaliczyć na przykład mniszek lekarski, cykorię, rumianek, pokrzywę, perz, pięciornik, tatarak czy arcydzięgiel. Przemyślana dieta w połączeniu z higieną snu i zdrowym stylem życia maksymalnie usprawni naturalną odbudowę flory jelit.
Literatura
- Gałęcka M. i wsp.: Znaczenie mikrobioty jelitowej w kształtowaniu zdrowia człowieka — implikacje w praktyce lekarza rodzinnego. Forum Medycyny Rodzinnej 2018, tom 12, nr 2, s. 50–59.
- Gliński Z. i wsp.: Mikrobiom – charakterystyka i znaczenie. Życie Weterynaryjne 2015, 90(7), s. 446-449.
- Jeziorek M. i wsp.: Składniki diety i ksenobiotyki a skład mikrobioty jelitowej. Hygeia Public Health 2019, 54(3), s. 131-143.