Bigoreksja – męskie zaburzenie odżywiania

Zaburzenia odżywiania to problemy natury psychologicznej związane z nadmierną kontrolą tego, co zjadamy lub nawracającymi próbami zrekompensowania sobie utraty takiej kontroli. Najpopularniejsze z nich to anoreksja i bulimia, czyli odpowiednio jadłowstręt psychiczny i żarłoczność psychiczna. Choć dotyczą one przede wszystkim kobiet, to wcale nie jest tak, że zaburzenia odżywiania nie dotykają mężczyzn. Przykładem występującego zwłaszcza wśród panów zaburzenia związanego z pożywieniem (w tym przypadku także z ćwiczeniami fizycznymi) jest bigoreksja.

• Czym jest bigoreksja?
• Jak rozpoznać bigoreksję?
• Symptomy odstawienia u chorych na bigoreksję
• Co wpływa na rozwój bigoreksji?
• Jak leczyć bigoreksję?
• Co grozi przy rozwoju bigoreksji?

Co to jest bigoreksja?

Bigoreksja to inaczej dysmorfia mięśniowa. Problem ten dotyczy nawet 1 na 10 mężczyzn, którzy pracują nad rozwojem masy mięśniowej w swoim ciele poprzez ćwiczenia siłowe, stosowanie suplementów i leków oraz rygorystycznej diety. A trzeba wspomnieć, że z uwagi na różne kryteria diagnostyczne i stosowane skale pomiarowe – nie każdy przypadek bigoreksji jest prawidłowo diagnozowany.

Niektórzy specjaliści określają bigoreksję jako „odwrotną anoreksję”, ponieważ nie polega ona na chęci obniżenia masy ciała – a wręcz przeciwnie. Bigoreksja to zaburzenie, które charakteryzuje się przemożną chęcią redukcji tkanki tłuszczowej na rzecz zwiększenia masy mięśniowej.

Pierwsza definicja bigoreksji dotyczyła osób, które regularnie i nadmiernie oddają się bieganiu. W 1981 roku opisywano chorych na bigoreksję następująco: „osoby, które wykazują psychologiczną i/lub fizjologiczną zależność od regularnego biegania. U tych jednostek niezaspokojenie potrzeby biegania powoduje symptomy odstawienia (zarówno psychologiczne, jak i fizjologiczne) w ciągu 24 do 36 godzin po zaprzestaniu biegania”.

Bigoreksja – jak ją rozpoznać?

Z uwagi na fakt, że bigoreksja to przede wszystkim zaburzenie natury psychicznej, kryteria diagnostyczne tej choroby dotyczą charakterystycznych zachowań:

• Nadmiernego skupienia się na własnym wyglądzie zewnętrznym,
• Stosowania ograniczeń dietetycznych i nadmiernych ćwiczeń fizycznych w celu osiągnięcia niskiego poziomu tkanki tłuszczowej przy jednocześnie wysokim udziale tkanki mięśniowej,
• Korzystanie z niezdrowych i/lub niedozwolonych form dopingu i suplementacji dla zwiększenia procesów anabolicznych,
• Zaniedbywanie codziennych obowiązków i norm społecznych na rzecz kontynuowania działań związanych z pracą nad sylwetką,
• Unikanie miejsc i sytuacji, w których sylwetka mogłaby być narażona na ocenę innych osób (na przykład plaża),
• Kontynuowanie niezdrowych działań nawet w przypadku, gdy w związku z nimi pojawią się problemy zdrowotne i inne negatywne konsekwencje.

Symptomy odstawienia u chorych na bigoreksję

Dodatkowo zauważa się, że u chorych na bigoreksję nie tylko mamy do czynienia z nadmiernym zaabsorbowaniem danymi czynnościami, ale także z pojawieniem się symptomów odstawiennych. W przypadku, gdy z jakiegoś powodu regularność i częstotliwość ćwiczeń i/lub stosowania diety zostają zaburzone, dochodzi do fizycznych i emocjonalnych objawów odstawienia. Do takich należą na przykład: drażliwość, nerwowość, wahania nastroju, bezsenność.

Jednym z symptomów bigoreksji jest bezsenność

Skąd się bierze bigoreksja?

Istnieje wiele mechanizmów, poprzez które tłumaczy się rozwój bigoreksji. U większości chorych do pewnego momentu zafascynowanie sportem i restrykcyjną dietą jest zupełnie zdrowym zjawiskiem. Jednak regularne intensywne ćwiczenia w połączeniu z określonym sposobem odżywiania prowadzą do zmian w sylwetce – zwykle do zmniejszenia ilości tkanki tłuszczowej i zwiększenia masy mięśniowej. Osoba, której to dotyczy, zauważa, że daje jej to pewną formę poczucia sprawczości, kontroli i staje się to dla niej źródłem zadowolenia, satysfakcji, a ostatecznie – uzależnienia.

Dodatkowo uzależnienie to jest wzmacniane poprzez wydzielanie beta-endorfin na skutek ćwiczeń fizycznych. To związki, które w układzie nerwowym cechują się działaniem euforyzującym i znieczulającym. Powodują wzrost poczucia przyjemności po ćwiczeniach, co wzmacnia zachowania kompulsywne w postaci kolejnych mocnych treningów połączonych z kontrolą jedzenia.

Objawy odstawienia, o których wcześniej wspominałem, w dużej mierze wiążą się właśnie z redukcją syntezy beta-endorfin, kiedy to mniej ćwiczymy. Z uwagi na fakt, że beta-endorfiny to związki z grupy opiatów (jak wiele chemicznie syntetyzowanych narkotyków), nic dziwnego, że nasz układ nerwowy szybko i w negatywny sposób odczuwa zmniejszenie ich ilości i „woła” o kolejną dawkę.

Jak leczyć bigoreksję?

Leczenie bigoreksji to praca holistyczna i złożona. Wymaga ono współpracy takich specjalistów, jak psycholog/psychoterapeuta, dietetyk/psychodietetyk, a nawet psychiatra. Opiera się ono na pracy nad obrazem własnego ciała, ale i edukacji żywieniowej chorego.

Celem takiego leczenia jest zaakceptowanie swojego ciała, nawet gdy nie jest ono „idealne” (w rozumieniu chorego) – umięśnione, wysportowane, ze znikomą ilością tkanki tłuszczowej. Dietetyk z kolei ma za zadanie nauczyć pacjenta, jak ważna jest zbilansowana, a zwłaszcza różnorodna dieta – o którą zwykle trudno u chorych na bigoreksję. Dodatkowo warto uzmysłowić bigorektykowi, że stosowanie suplementów i/lub leków (np. sterydów – testosteronu, winstrolu, durabolinu czy metanabolu) może wiązać się z wieloma negatywnymi konsekwencjami zdrowotnymi, które mogą być odwleczone w czasie.

Zbilansowana, różnorodna dieta jest niezwykle istotna podczas leczenia bigoreksji

Co grozi przy rozwoju bigoreksji?

To między innymi takie skutki uboczne, jak zanik jąder, rozwój ginekomastii, pogorszenie funkcji reprodukcyjnych, pojawienie się trądziku czy zaburzenia w profilu lipidowym (zwiększenie stężenia cholesterolu we krwi). Tego rodzaju zmiany mogą dodatkowo niekorzystnie wpłynąć na sylwetkę i możliwości fizyczne chorego – co może być dodatkową motywacją do zaprzestania stosowania przez niego niezdrowych środków wspomagających i nadmiaru suplementów.

Niestety, trzeba mieć na uwadze, iż każdy rodzaj zaburzeń odżywiania wiąże się z koniecznością długotrwałej terapii, nierzadko charakteryzowanej wzlotami i upadkami terapeuty oraz chorego.

Literatura:

1. Maciejewska T. i wsp.: ZACHOWANIA RYZYKOWNE PODEJMOWANE PRZEZ MĘŻCZYZN ZAGROŻONYCH BIGOREKSJĄ. ROCZNIK LUBUSKI Tom 40, cz. 1, 2014.
2. Wilczek W. i wsp.: Dysmorfia mięśniowa (bigoreksja) – czy rzeczywiście stanowi realne zagrożenie dla młodych mężczyzn? Hygeia Public Health 48(4), 2013, 537-44.
3. Michalska A. i wsp.: Niespecyficzne zaburzenia odżywiania się – subiektywny przegląd. Psychiatr Pol 50(3), 2016, 497–507.